Uwagi do propozycji stanowiska NIK 
w zakresie możliwości podjęcia przez gminę uchwały
o dofinansowaniu sterylizacji psów i kotów 
posiadających właścicieli

W punkcie pierwszym NIK przyjmuje, że zasady zapobiegania bezdomności zwierząt, na które powołuje się przepis art. 3 ust. 2 pkt 14 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, to art. 11 ust. 1 ustawy o ochronie zwierząt i powiązany z nim art. 11a mówiący o przyjmowaniu przez gminy uchwały w sprawie programu opieki nad zwierzętami bezdomnymi i zapobieganiu bezdomności zwierząt.

Jest to założenie błędne.

Art. 11 w ogóle nie dotyczy zapobiegania bezdomności zwierząt. Mówi jedynie o opiece nad zwierzętami już bezdomnymi i ich wyłapywaniu. Gdy gmina realizuje te zadania (a właśćiwie tylko wyłapywanie), musi przyjąć program.

Wbrew swojej nazwie program, o którym mowa w art. 11a praktycznie nie wprowadza działań, które można by uznać za zapobieganie bezdomności, nie mówi również o żadnych zasadach, na jakich zapobieganie bezdomności miałoby się odbywać.

Art. 11a dotyczy w gruncie rzeczy tego, jak należy postępować ze zwierzętami już bezdomnymi, które zostały wyłapane na terenie gminy: 
- zabić (jeśli są w wieku do ok. 2 tygodni), 
- wysterylizować (jeśli trafiły do schroniska), 
- szukać właścicieli, objąć opieką weterynaryjną, jeśli brały udział w zdarzeniu drogowym. 

Są to działania do jakich podjęcia zobowiązana jest gmina, która realizuje program. Chociaż nie jest to powiedziane wprost, te działania również muszą być realizowane na zasadach określonych w ustawie o ochronie zwierząt. Zasady określone w ustawie o ochronie zwierząt to normy, jakim podlegają wszystkie czynności wobec zwierząt.

Za zasadę można uznać np. zakaz wyłapywania zwierząt, jeśli nie ma możliwości zapewnienia im miejsca w schronisku, nakaz humanitarnego postępowania wobec zwierząt, zakaz zabijania, sprawiania bólu lub cierpienia.

NIK w gruncie rzeczy swoją analizę opiera na tym, że w tytule programu zawarte jest określenie "zapobieganie bezdomności zwierząt". Jednakże nie zostało sprawdzone, czy program faktycznie jakiekolwiek działania realizujące ten cel zawiera. Można nawet się zastanawiać, czy powinien takie działania zawierać, skoro służy realizacji zadania "opieki i wyłapywania zwierząt (już) bezdomnych". Co więcej, jeśli gmina nie zamierza realizować wyłapywania, przyjęcie programu jest wręcz zbędne, szczególnie że nie wiąże się z żadnymi konsekwencjami dla gminy. 

Z zakresu zapobiegania bezdomności zwierząt w programie przewidziane są dwa zadania:
- uśmiercanie szczeniąt i kociąt w wieku do ok. 2 tygodni (przy czym orzecznictwo jest podzielone, czy dotyczy to tylko zwierząt bezdomnych czy też zwierząt posiadających właściciela);
- możliwość wprowadzenia nieobowiązkowego znakowania zwierząt czipami (biorąc pod uwagę fakultatywność wprowadzenia, sposobu realizacji skutkuje niską skutecznością).

 

 

	czynniki wpływające na liczebność	działania programowe	możliwy zakres działań gminnych
zwierzę domowe lub gospodarskie	- rozmnażanie zwierząt domowych (hodowle psów, rozmnażanie psów przez właścicieli)		zapobieganie bezdomności
	- mody na dane rasy zwierząt
	- łatwość pozyskania zwierząt domowych
	- brak edukacji i wiedzy społeczeństwa w zakresie metod zapobiegania rozmnażaniu zwierząt
	- brak edukacji i wiedzy społeczeństwa w zakresie obowiązków wynikających z posiadania zwierzęcia
		- usypianie ślepych miotów
porzucenie, zgubienie, zabłąkanie się		- możliwość wprowadzenia znakowania zwierząt, czipowania, na zasadzie dobrowolności
zwierzę bezdomne	- niekontrolowane rozmnażanie	- obligatoryjną sterylizację albo kastrację zwierząt w schroniskach dla zwierząt	opieka nad zwierzętami bezdomnymi
	- porzucanie przez właścicieli - ucieczki zwierząt	- zapewnienie bezdomnym zwierzętom miejsca w schronisku dla zwierząt - odławianie bezdomnych zwierząt - poszukiwanie właścicieli dla bezdomnych zwierząt - wskazanie gospodarstwa rolnego w celu zapewnienia miejsca dla zwierząt gospodarskich
		- zapewnienie całodobowej opieki weterynaryjnej w przypadku zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt
		- usypianie ślepych miotów

 

W dalszych swoich wywodach NIK zapomina o podstawowej zasadzie demokratycznego państwa: praworządności. W przypadku tej konkretnej sytuacji nie można argumentować, że "co nie jest zabronione, jest dozwolone", ponieważ tworzenie uchwał jest działaniem uregulowanym w prawie, które musi spełniać pewne zasady. Orzecznictwo w tym zakresie nie pozostawia żadnych wątpliwości:

"[L]okalne prawodawstwo, mimo stosunkowo dużej swobody nie ma jednak charakteru samoistnego. Tylko bowiem organy władzy ustawodawczej mogą samoistnie stanowić normy prawne powszechnie obowiązujące. Wszystkie inne organy, a więc i organy samorządu terytorialnego mogą je stanowić tylko z upoważnienia ustawy, muszą się legitymować wyraźnie udzielonym upoważnieniem, nie jest bowiem dopuszczalne domniemywanie kompetencji prawodawczych." [II SA/Lu 566/04]

Program uchwalony na podstawie art. 11a może więc zawierać tylko i wyłącznie to, co jest wskazane radom gmin do uregulowania: nic mniej i nic więcej. Artykuł ten nie przewiduje, a nawet nie insynuuje możliwości finansowania przez gminy kastracji zwierząt posiadających właściciela.

NIK przyjmując, że samorząd może swobodnie tworzyć prawo, niezależnie od delegacji ustawowej, promuje bezprawie. Stanowisko NIK w tej sprawie jest od miesięcy niezrozumiałe, natomiast nawoływanie samorządów do przyjmowania niezgodnych z prawem uchwał jest karygodne i stawia pod znakiem zapytania kompetencje tego organu jako organu kontroli.